Dzięki uprzejmości konserwatora obrazu Matki Bożej Płaszowskiej, możemy podpatrzeć jak przebiegają prace. Zapraszamy do oglądania i czytania.
Dane inwentaryzacyjne obrazu,
jego budowa technologiczna i przypuszczalna historia
(wstępne opracowanie)
Obraz przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Piekarskim namalowaną na drewnianym podobraziu o wymiarach 105,5 x 82,3 cm. Na odwrociu narysowana została postać Chrystusa (Salvator Mundi), w formie szkicu, zapewne wykonanego pędzlem.
 |
 |
Ślady po zawiasach na podłużnych listwach ramy, oraz gniazda po wpustach w górnej listwie wskazują, że pierwotnie obraz Płaszowski był środkową sceną tryptyku, posiadał zwieńczenie i prawdopodobnie umieszczony był na predelli (brak pierwotnej dolnej listwy nie pozwala na stwierdzenie tego faktu z całą pewnością).
Poniżej zdjęcie obrazu w trakcie prac konserwacyjnych.
Kliknięcie na zaznaczony obszar powiększa właściwy fragment.
Podobrazie złożone jest z trzech desek lipowych, wyciętych stycznie, o szerokościach: 27,6 cm (lewa od widza), 22,2 cm (środkowa) i 32.5 cm (prawa). Deski sklejono na styk, naklejając na łączenia od strony lica cienkie paski płótna, dla ich wzmocnienia. Krawędzie podobrazia sfazowano do grubości ok. 8-9 mm. Podobrazie od strony odwrocia opracowane zostało szerokim (ok. 5 cm), płaskim strugiem wzdłuż włókien, a następnie osadzone w ramie na wpust. Rama złożona jest z czterech profilowanych listew o szerokości 7 cm od lica i 6.7 cm od odwrocia, o grubości ok. 3,7 cm. Listwy z drewna lipowego połączone są ze sobą „na zamek”. Dolna listwa wykonana z drewna sosnowego dodana została później. Obraz w ramie ma wymiary 117,2 x 94,5 cm.
Wizerunek Matki Boskiej został namalowany na białej, gładzonej zaprawie kredowo-klejowej, o grubości ok. 0,7-0,8 mm. Przed malowaniem malarz wykonał precyzyjny rysunek czarną farbą (foto IR) i wyznaczył kompozycję zasięgu malowidła, wykonując cienki ryt w zaprawie. Na odwrociu została położona cieniutka biała zaprawa kredowo-klejowa, być może z dodatkiem bieli ołowiowej. Ma ona grubość ok. 0,2-0,3 mm. Położono ją szerokim szczecinowym pędzlem, bez wygładzania. Analogicznie pokryte zostały trzy listwy ramy od odwrocia, co świadczy o ich jednolitości chronologicznej. Po narysowaniu postaci Chrystusa zaprawa została przeklejona kleikiem glutynowym (?).
Pochodzenie obrazu nie jest do końca znane. O jego historii wiadomo tyle, że przed 1850 rokiem znajdował się w ołtarzu kościoła parafialnego w Czernichowie [...], czczony jako wizerunek Matki Bożej słynący łaskami. Nie wiadomo dlaczego po 1850 roku znalazł się w magazynie kościelnym, mocno podniszczony. [...] Obrazem zainteresował się parafianin czernichowski, Cichoń, miłośnik religijnej sztuki zabytkowej i nabył go od parafii. Obraz odtąd stał się prywatną własnością rodziny państwa Cichoniów. [...] W trzecim pokoleniu państwa Cichoniów jeden z synów - Stanisław, przeniósł się w 1900 roku do Izdebnika. Jako pamiątkę rodzinną otrzymał od ojca wizerunek Matki Bożej. Po kilkunastu latach obraz ten zauważył w mieszkaniu państwa Cichoniów uczeń szkoły podstawowej, kolega synów pana Stanisława, Wincenty Turek i od pierwszego wejrzenia był pod jego szczególnym urokiem. Były to lata 1913-1918. Po kilkunastu latach syn pana Cichonia, Władysław, który ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, dokonał restauracji obrazu i była to pierwsza odnotowana renowacja, przeprowadzona w latach 1929-1931.1
[...] Na prośbę kleryków Wincentego Turka i Mariana Cichonia, Stanisław Cichoń podarował obraz nowo wybudowanemu kościołowi Księży Najświętszego Serca Jezusowego w Płaszowie. Intronizacja obrazu miała miejsce w sobotę 21 listopada 1931 roku. [...] W niedługim czasie na obrazie pojawiły się nowe uszkodzenia, co sprawiło, że obraz oddano do konserwacji w roku 1949 prof. Wiesławowi Zarzyckiemu. Ten przemalował go w całości, poza twarzami obu postaci. [...] W 1964 roku ks. Turek jako proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Płaszowie zdecydował się przywrócić obrazowi pierwotny wygląd.2 W latach 1964-69 obraz był konserwowany przez Adama Witkowskiego, a następnie przez prof. Rudolfa Kozłowskiego w Pracowni Konserwatorskiej Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.
 |
 |
 |
Obraz miał pierwotnie gładkie srebrzone tło, pokryte warstwą goldlacku w kolorze bursztynowym (prawdopodobnie nimby Marii i Dzieciątka miały puncowany delikatny ornament, o nieznanym wyglądzie – ślady punc wykonanych szpicakiem widoczne są przy podbródku Dzieciątka i maforionie Marii).
Wizerunek Matki Boskiej, który mógł powstać około połowy XV wieku5, był prawdopodobnie pięciokrotnie odnawiany. Po raz pierwszy być może po roku 1500-106, kiedy zmodyfikowano gładkie tło, wprowadzając roślinny ornament, grawerowany w grubej zaprawie kredowo-klejowej, który następnie posrebrzono. W wieku XVIII (obecność błękitu pruskiego)7, zamalowany został pierwotny ciemnoniebieski płaszcz Marii ze złoconymi gwiazdkami (foto IR). Powstał wtedy jaśniejszy błękitny płaszcz, który widzimy obecnie na obrazie. Trzecia naprawa grawerowanego tła miała miejsce po roku 1870 (obecność syntetycznego indygo w przemalowanym ponownie płaszczu). Na stare, prawdopodobnie mocno zniszczone srebrzenia położono nową zaprawę, pulment i posrebrzono. Przedtem wokół kompozycji postaci wklejono pasek papieru (obecność ligniny wskazuje datę po 1840)8. Być może naprawy tej dokonał Władysław Cichoń z Izdebnika. Być może również w owym czasie powstały obydwa złocone, promieniste nimby. W niedługim czasie na obrazie pojawiły się nowe uszkodzenia, co sprawiło, że obraz oddano do konserwacji w roku 1949 prof. Wiesławowi Zarzyckiemu. Ten przemalował go w całości, poza twarzami obu postaci.9 W latach 1964-69 obraz był ponownie konserwowany. Tym razem w Pracowni Konserwatorskiej Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu przez Adama Witkowskiego, a następnie przez prof. Rudolfa Kozłowskiego.10
Grzegorz Kostecki
Kraków, 06.12.2013 r.
1 Cytaty z tekstu ks. Wincentego Turka SCJ, Historia obrazu Matki Bożej Płaszowskiej - Historia obrazu na stronie internetowej parafii w Płaszowie
2 Tamże.
3 Fotografie w światłach analitycznych zostały wykonane w Zakładzie Fizyki Stosowanej Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie przy ul. Smoleńsk 9. Zdjęcie Rtg na dwóch kliszach wykonała Maria Gawor, zdjęcia IR i UV wykonała Anna Mikołajska.
4 R. Kozłowski, Protokół z badania i konserwacji obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem z kościoła parafialnego w Płaszowie – Kraków [maszynopis], Kraków, 3 maja 1973.
5 Według opinii pani Heleny Małkiewiczówny.
7 Badania chemiczne pigmentów zostały wykonane przez dr Marię Rogóż w Zakładzie Chemii Konserwatorskiej Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie przy ul. Smoleńsk 9.
8 Badania chemiczne składu papieru wykonał Jacek Bagniuk w Zakładzie Chemii Konserwatorskiej Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie przy ul. Smoleńsk 9.
9 Dokładniejszy opis historii zabiegów znajduje się w protokole R. Kozłowskiego.
10 Stan zachowania obrazu, wyniki przeprowadzonych badań i przebieg zabiegów konserwatorskich znajdują się w protokole R. Kozłowskiego.
Poniżej zamiszczamy galerię zdjęć obrazujących poszczególne etapy dotychczas wykonanych prac:
